Er zijn verschillende soorten ijzer: heemijzer, het tweewaardig ijzer (Fe2+) en non-heemijzer, het driewaardig ijzer (Fe3+).
IJzer is een belangrijk bestanddeel van Heem, dat is samengesteld uit (heem)ijzer (Fe2+) met een porfyrinemolecuul. Heem vormt samen met het eiwit globine hemoglobine, een onderdeel van de rode bloedcellen. Rode bloedcellen vervoeren zuurstof van de longen naar de weefsels. IJzer is onmisbaar voor dat transport.
Heemijzer komt voor in dierlijke producten zoals vlees(waren) en vooral in rood vlees, non-heem-ijzer in plantaardige producten, zoals aardappelen, brood en groenten.
Het non-heem-ijzer moet eerst omgezet worden in het tweewaardige heemijzer voordat het door het lichaam kan worden opgenomen. Dit gebeurt in een zure omgeving, vandaar dat bijv. gelijktijdige inname van vitamine C deze omzetting doet bevorderen. Gemiddeld genomen wordt heemijzer 3x beter door ons lichaam opgenomen dan non-heemijzer, waardoor een teveel aan ongebonden Fe2+ ionen kan ontstaan die op hun beurt kunnen reageren met peroxiden, waarbij vrije radicalen ontstaan.
De opname van ijzer gebeurt in de dunne darm, waarbij het door de lever afgegeven hormoon hepcidine de hoeveelheid opgenomen ijzer regelt. Het opgenomen ijzer wordt meteen gebonden aan het transporteiwit transferrine. Hoeveel van het transferrine eiwit is verzadigd met ijzer wordt wel transferrine-saturatie of verzadiging percentage genoemd.
60% van het ijzer gaat naar het beenmerg voor de inbouw van hemoglobine in de rode bloedcellen, 20 tot 30% wordt gebonden met het eiwit ferritine en zo opgeslagen als reserve zowel in de lever, milt als het beenmerg en een kleine hoeveelheid in het bloed. Een kleine 10% van het ijzer heeft de hersenen nodig. Ook ijzer dat vrijkomt bij de recycling van oude rode bloedcellen wordt gebonden met ferritine en opgeslagen. Als de hoeveelheid ijzer in het lichaam toeneemt, neemt ook de hoeveelheid ferritine toe. Evenzo daalt de hoeveelheid ferritine bij een afnemende hoeveelheid ijzer in het lichaam. Gemiddeld komt 1 μg/L ferritine overeen met 8 mg reserve-ijzer in het lichaam. Ferritine is een goede indicator voor een eventueel ijzergebrek in het lichaam. Bloedwaarden ferritine van tussen de 20 en 250 microgram per liter (µg/L) bij mannen en tussen 20 en 100 µg/L bij vrouwen lijken doorgaans normaal. (Let op: Ferritine is een een acutefase-eiwit is en dus ook verhoogd bij een ontsteking in het lichaam.)

Bloedwaarden	ijzer	transferrine	verzadiging	ferritine
ongecompliceerd ijzertekort	↓	↑	↓	↓
anemie bij chronische ziekten	↓	↓ - N	↓ - N	N - ↑
eiwitgebrek	↓ - N	↓	N	n.v.t.
hemolytische anemie	↑	↓ - N	↑	↑
hemochromatose	↑	↓ - N	↑	↑
virale hepatitis	↑		↑ - N	↑
levercirrose	↓	↓	N	↑

De meest voorkomende erfelijkheidsaandoening bij blanke Europeanen is hemochromatose, een ijzerstapelingsziekte waarbij het lichaam veel meer ijzer opneemt dan normaal. Inmiddels heeft ca. 1 op de 200 West-Europeanen deze aandoening, vaak zonder het zelf te weten. (Meer informatie op hemochromatose.nl)
Een te hoog ijzergehalte in het lichaam kan leiden tot opslag van ijzer op niet gewenste plaatsen zoals de gewrichten en vrije radicalen schade met chronische vermoeidheid en/of beschadiging van organen zoals de lever, de darmen, ogen, hersenen en het hart als gevolg. Hier nog een studie die laat zien dat hemochromatose inderdaad kan leiden tot allerlei ziektes en een vroegere dood en een tijdige aanpak dus belangrijk is. Ander onderzoek laat zien dat mannen met hemochromatose een verhoogde kans op dementie hebben.

Behalve voeding met weinig rood vlees, weinig of geen ontbijtgranen (waar ijzer aan toegevoegd is), zwarte olijven en alcohol, is regelmatig een aderlating niet alleen goed voor een duidelijk lagere ijzerwaarden doch ook een lagere bloeddruk, lagere bloedsuikerwaarden, betere cholesterolwaarden, en minder markers voor hartproblemen. Bedenk wel dat bij aderlatingen ook andere gezonde stoffen het lichaam verlaten. Als u altijd eet volgens onze Tips hoeft dat geen probleem te zijn en is wellicht alleen een tijdelijke aanvulling met B-vitamines nodig.
Een teveel aan heemijzer (Fe2+) kan in de hersenen onder bepaalde omstandigheden neurodegeneratieve ziekten zoals Ziekte van Parkinson of Ziekte van Alzheimer veroorzaken.
Drie studies laten zien dat voor ouderen veel ijzer kan zorgen voor meer aderverkalking, een korter leven of cognitieve achteruitgang bij de ziekte van Alzheimer. De studies 1 2 3.
Uit onderzoek van normale en kankercellen blijkt dat kankercellen wel 2½ keer meer zuurstof gebruiken en daarvoor flink meer heem gebruiken. Daardoor wordt meer cellulaire energie geproduceerd wat leidt tot vermenigvuldiging en verspreiding. Kankercellen zo blijkt uit de studie doen behalve op celniveau meer heem maken ook meer heem opnemen uit bloed en daarvoor is voldoende ijzer (Fe2+) nodig. Veel ijzer(Fe2+) doet daardoor de kans op kanker vergroten.
Uit een langjarige studie blijkt dat de juiste bloedwaarden ijzer belangrijk zijn om langer te leven. Gekeken werd in de studie naar het transferrine-saturatie percentage. Dit percentage wordt berekend aan de hand van bloedwaarden ijzer en transferrine (het transporteiwit) van ijzer. Lage percentages wijzen doorgaans op lage bloedwaarden ijzer en hoge op hoge bloedwaarden ijzer. De beste waarden transferrine-saturatie blijken volgens de studie te liggen tussen 23 en 40%. Gecorrigeerd voor andere aandoeningen blijkt dat percentages transferrine-saturatie lager dan 17,5% de kans om dood te gaan aan hart- en vaatziektes met 200% verhoogd en waarden hoger dan 31% die kans om dood te gaan met 60% doet verhogen. Belangrijk is volgens de onderzoekers om te zorgen voor de juiste bloedwaarden ijzer, niet te weinig en niet te veel.
Hoge bloedwaarden transferrine kunnen zorgen dat bloedstolsels makkelijker gevormd kunnen worden. Onderzoek laat zien dat vooral bij oudere mannen hoge bloedwaarden transferrine en een besmetting met covid-19 tot gevaarlijke stolsels en andere complicaties kunnen leiden.

De opname van ijzer wordt verder beïnvloed door verschillende factoren.

De fysiologische factoren (levensfactoren) die invloed hebben op de opname van heem- en non-heem-ijzer zijn de ijzervoorraad in het lichaam en de ijzerbehoefte. Wanneer de lichaamsvoorraad laag is, wordt er meer ijzer opgenomen. De ijzerbehoefte is onder andere afhankelijk van de leeftijd, het geslacht en de ijzerstatus. Bij een hogere behoefte wordt meer ijzer opgenomen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij kinderen jonger dan 3 jaar. Andere groepen met een hogere behoefte en dus een hogere opname zijn jongvolwassen meisjes, menstruerende vrouwen en zwangere vrouwen. De aanwezigheid van bloedarmoede zorgt ook voor een hogere opname van ijzer.

Verschillende voedingsfactoren hebben ook invloed op de opname van heem- en non-heemijzer: Thee (vooral met veel EGCG), calcium, druivenpitextracten (met veel proanthocyanen) en kurkuma verlagen bij gelijktijdige inname van ijzer de opname van zowel heemijzer als non-heemijzer, Rooibos doet dat niet. Een onderzoek laat zien dat EGCG, in bijv. groene thee, met ijzer een verbinding aangaat die afgevoerd wordt waardoor de opname van zowel EGCG als ijzer minimaal wordt. Tannines zijn een metaal(voornamelijk ijzer)ion chelator. Bij inname van grote hoeveelheden tannines wordt ijzer uit de voeding gebonden en niet meer opgenomen. Dit gebeurt alleen met ijzer van plantaardige voeding (non-heem ijzer) en niet met ijzer uit dierlijke voeding. Trouwens gelijktijdige inname van vitamine C (bijv. uit citroensap) doet deze ijzerbinding weer voorkomen. Goed kauwen zorgt volgens onderzoek ook dat er minder ijzer gebonden wordt.

Zowel alcohol als vitamine C verhogen de opname van heem- en non-heemijzer. Hoge inname van zink daarentegen gaat hoge ijzerwaarden tegen.

Een studie laat zien dat hoge alcoholconsumptie kan leiden tot teveel opname van ijzer in het lichaam waardoor een grotere kans op hartproblemen of een vroegtijdige dood.

Een onderzoek laat zien dat het drinken van veel alcohol zorgt voor hogere bloedwaarden ijzer en een duidelijke afname van vitamine B1 waardoor de bloed-hersenbarriëre verzwakt en hersenschade kan ontstaan met cognitieve achteruitgang tot gevolg.

Bepaalde darmaandoeningen zoals coeliakie en de ziekte van Crohn kunnen zorgen voor een duidelijk mindere opname van ijzer.

Bepaalde medicijnen zoals maagzuurremmers in de vorm van protonpompremmers (PPI's) zorgen voor een duidelijk mindere opname van ijzer.

Steeds meer onderzoeken laten zien dat voor jonge mensen hoge bloedwaarden ijzer en koper nodig zijn voor een goede gezondheid doch dat voor vijftigplussers hoge bloedwaarden ijzer en ook koper niet goed zijn, zij krijgen daardoor een duidelijk grotere kans op ziektes als Alzheimer, Parkinson, hart- en vaatziektes en andere ouderdomsziekten zoals macula degeneratie en kanker.

Hoge bloedwaarden ijzer en koper zorgen voor ongebonden of vrije ijzer- en koperionen. Deze ionen zorgen voor oxidatieve stress, waarbij meer dan een normale fysiologische hoeveelheid reactieve zuurstofverbindingen (ROS - reactive oxygen species) in de cellen gevormd worden. Normaal zorgen enzymen (NEIL1 en NEIL2) voor de reparatie van die DNA schade in de hersenen, doch de vrije ijzer- en koperionen verhinderen de werking van die enzymen. Bij hoge bloedwaarden ijzer en/of koper lijkt het kruid kurkuma veruit het beste in het binden van die vrije ijzer- en koperionen in het lichaam.

Uit een voorlopige studie lijkt het dat de bioactieve stof baicaline uit Glidkruid de hoeveelheid ijzer in de hersenen ook kan verminderen.

Bij een tekort aan ijzer kunnen klachten als duizeligheid en een verminderd concentratievermogen optreden. Een duidelijk tekort aan ijzer leidt tot bloedarmoede (anemie) en kan tot bloedstolsels, longembolie en diep-veneuze trombose leiden.

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) ijzer is afhankelijk van leeftijd en geslacht. Vrouwen hebben meer ijzer nodig dan mannen door het verlies van ijzer bij de menstruatie. Ook hebben vrouwen gedurende de zwangerschap meer ijzer nodig voor de vorming van de placenta en de ontwikkeling van het kind, volgens onderzoek ongeveer twee keer de hoeveelheid van niet zwangere vrouwen.

De aanbevolen hoeveelheid voor volwassen mannen (22-50 jaar) is door de Gezondheidsraad vastgesteld op 11 milligram, voor volwassen vrouwen op 15 milligram.

Let op: Volgens studie blijkt dat inname van supplementen met ijzer bij opname in het lichaam, als nog ongebonden ijzer, aanleiding kunnen zijn tot schade aan de bloedvaten. Daarom beter supplementen met zo weinig mogelijk ijzer per keer en tijdens een maaltijd innemen. Ander onderzoek laat zien dat het wellicht verstandig is om alleen maar supplementen van ijzersulfaat te nemen en niet die van ijzercitraat of ijzer-EDTA.

Let op: De anti-kanker eigenschappen van de lycopeen in tomaten worden volgens onderzoek voor een deel te niet gedaan door het eten van ook voeding rijk aan ijzer of ijzersupplementen.

Algemene opmerking:

URL van deze pagina:

Bronnen Printen

(10-03-2021)