Levensverlengende
stof in groene thee
Verbindingen in thee, fruit en kruiden
activeren in reageerbuizen een eiwit dat de levensduur van cellen verlengt. Dat
ontdekte een Wageningse promovendus. Vooral een verbinding die we via groene
thee binnenkrijgen is veelbelovend.
Wereldwijd
zijn er tienduizenden farmacologen, biologen en beleggers die alle publicaties
over het eiwitje SIRT1 nauwgezet volgen. Het eiwitje is misschien de sleutel tot
een medicijn of een voedingssupplement dat het verouderingsproces vertraagt.
‘SIRT1 is een sensor die de cel vertelt hoeveel nutriënten het tot zijn
beschikking heeft’, zegt Vincent de Boer, die op onderzoeksinstituut Rikilt
werkt aan zijn proefschrift over gezondheidsbevorderende plantenstoffen.
‘Krijgen cellen minder calorieën dan ze nodig hebben, dan wordt het eiwitje
actief.’
In
proeven verlengt ondervoeding de levensduur van gistcellen, fruitvliegjes,
knaagdieren en apen. Er lopen ook proeven waarbij mensen enkele tientallen
procenten minder eten dan ze nodig hebben, en volgens de eerste resultaten
vertraagt ‘calorische restrictie’ ook bij homo sapiens het
verouderingsproces.
In
proeven met bakkersgist, aaltjes of fruitvliegjes heeft dat effect alles met
SIRT1 te maken, vertelt De Boer. ‘Als SIRT1 actief wordt, dan haalt het in de
cel acetylgroepen van andere eiwitjes af. Gistcellen stoppen daardoor met het
aflezen van genen. In menselijke cellen remt SIRT1 eiwitjes die cellen doden,
zoals het anti-kankereiwit p53. Daardoor zijn de cellen beter bestand tegen
stress en gaan ze langer mee.’
Tot
dusver is in dierstudies een drastisch dieet de enige effectieve manier gebleken
om de levensduur te verlengen. Als mensen calorische restrictie op zichzelf gaan
toepassen, gaat dat ten koste van de kwaliteit van het leven. Zelfs de
Amerikaanse Calorie Restriction Society, een genootschap van vrijwillige
restrictors, waarschuwt voor de bijwerkingen van het rigoureus verminderen van
de voeding. Het lichaam kan zichzelf niet meer warm houden, wonden genezen
moeilijk, de aanmaak van hormonen neemt af en zitten op harde stoelen wordt
pijnlijk door het ontbreken van vetreserves op het zitvlak. Bovendien vermindert
het dieet de energie, waardoor restrictors dikwijls een afwezige en lusteloze
indruk maken. Zelfs de interesse in seks vermindert.
In
2003 verscheen in Nature een artikel van de onderzoeksgroep van David Sinclair,
‘de’ man binnen het onderzoek naar SIRT1, dat uitzicht bood op een
alternatieve manier om het anti-verouderingseiwit te stimuleren. In het artikel
schrijven de aan Harvard verbonden onderzoekers hoe een verbinding in rode wijn,
het polyfenol resveratrol, de levensduur van gistcellen verlengt op dezelfde
manier als calorische restrictie.
‘In
zijn artikelen zegt Sinclair dat zijn groep nog meer polyfenolen heeft
getest’, vertelt De Boer. ‘De meeste daarvan werkten niet. In sommige
gevallen komt dat omdat Sinclair geen rekening heeft gehouden met de omzetting
van die verbindingen.’
De
meeste polyfenolen worden in cellen, organismen, en zelfs reageerbuizen snel
omgezet. Ze worden geoxideerd, of enzymen plakken er glucuronzuur of sulfaten
aan vast. Waarschijnlijk is dat gebeurd toen Sinclair onderzocht of stoffen uit
thee ook SIRT1 konden stimuleren. De Boer: ‘Twee verbindingen die we vooral
binnenkrijgen via groene thee, doen volgens zijn proeven niets met SIRT1. Ze
remmen het eiwitje zelfs. Maar Sinclair had geen maatregelen genomen om te
voorkomen dat die verbindingen oxideerden. Toen wij de proeven herhaalden, en er
met vitamine C voor zorgden dat die verbindingen waren beschermd tegen oxidatie,
zagen we heel iets anders.’
In
zijn experimenten, die binnenkort verschijnen in het tijdschrift Mechanisms of
Ageing and Development, bleek dat epigallocatechinegallaat (EGCG) en
epicatechinegallaat (ECG), allebei verbindingen die in groene thee zitten, de
activiteit van het anti-verouderingseiwit verhogen. Vooral EGCG is interessant,
aldus De Boer. ‘Die stof vind je in zijn zuivere vorm in het menselijk
lichaam.’
Zodra
het abstract van De Boer op internet verscheen, nam ‘big man’ Sinclair
contact met de Wageninger op. ‘Hij mailde, en vroeg of we het manuscript wilde
opsturen. Dat hebben we natuurlijk gedaan. Ik was gevleid.’
Sinclair
is positief over het onderzoek van De Boer. ‘Deze publicatie vertelt ons dat
er in planten misschien nog meer SIRT1-activatoren aanwezig zijn dan we
aanvankelijk dachten’, zegt hij. Sinclair durft niet te zeggen of we door een
dieet met meer polyfenolen, of supplementen, onze levensduur kunnen verlengen.
‘Ik heb een bedrijf opgericht dat zoekt naar farmacologische
SIRT1-activatoren’, zegt hij. ‘Ik hoop dat die een sterker effect zullen
hebben dan welke natuurlijke stof dan ook. Of resveratrol krachtig genoeg is om
de gezondheid te verbeteren weten we nog niet. We zijn bezig met een experiment
op muizen, en we zullen de komende twaalf maanden achterhalen of die langer gaan
leven.’
Het
bedrijf van Sinclair heet Sirtris Pharmaceuticals. Beleggers houden het
nauwgezet in de gaten. Niet verwonderlijk, want een medicijn dat het leven
verlengt - en misschien ook nog slank maakt - zal het succes van een blockbuster
als Viagra doen verbleken.
Wageningen
UR
(mei 2006)