Levensverlengende stof in groene thee

Verbindingen in thee, fruit en kruiden activeren in reageerbuizen een eiwit dat de levensduur van cellen verlengt. Dat ontdekte een Wageningse promovendus. Vooral een verbinding die we via groene thee binnenkrijgen is veelbelovend.

Wereldwijd zijn er tienduizenden farmacologen, biologen en beleggers die alle publicaties over het eiwitje SIRT1 nauwgezet volgen. Het eiwitje is misschien de sleutel tot een medicijn of een voedingssupplement dat het verouderingsproces vertraagt. ‘SIRT1 is een sensor die de cel vertelt hoeveel nutriënten het tot zijn beschikking heeft’, zegt Vincent de Boer, die op onderzoeksinstituut Rikilt werkt aan zijn proefschrift over gezondheidsbevorderende plantenstoffen. ‘Krijgen cellen minder calorieën dan ze nodig hebben, dan wordt het eiwitje actief.’

In proeven verlengt ondervoeding de levensduur van gistcellen, fruitvliegjes, knaagdieren en apen. Er lopen ook proeven waarbij mensen enkele tientallen procenten minder eten dan ze nodig hebben, en volgens de eerste resultaten vertraagt ‘calorische restrictie’ ook bij homo sapiens het verouderingsproces.

In proeven met bakkersgist, aaltjes of fruitvliegjes heeft dat effect alles met SIRT1 te maken, vertelt De Boer. ‘Als SIRT1 actief wordt, dan haalt het in de cel acetylgroepen van andere eiwitjes af. Gistcellen stoppen daardoor met het aflezen van genen. In menselijke cellen remt SIRT1 eiwitjes die cellen doden, zoals het anti-kankereiwit p53. Daardoor zijn de cellen beter bestand tegen stress en gaan ze langer mee.’

Tot dusver is in dierstudies een drastisch dieet de enige effectieve manier gebleken om de levensduur te verlengen. Als mensen calorische restrictie op zichzelf gaan toepassen, gaat dat ten koste van de kwaliteit van het leven. Zelfs de Amerikaanse Calorie Restriction Society, een genootschap van vrijwillige restrictors, waarschuwt voor de bijwerkingen van het rigoureus verminderen van de voeding. Het lichaam kan zichzelf niet meer warm houden, wonden genezen moeilijk, de aanmaak van hormonen neemt af en zitten op harde stoelen wordt pijnlijk door het ontbreken van vetreserves op het zitvlak. Bovendien vermindert het dieet de energie, waardoor restrictors dikwijls een afwezige en lusteloze indruk maken. Zelfs de interesse in seks vermindert.

In 2003 verscheen in Nature een artikel van de onderzoeksgroep van David Sinclair, ‘de’ man binnen het onderzoek naar SIRT1, dat uitzicht bood op een alternatieve manier om het anti-verouderingseiwit te stimuleren. In het artikel schrijven de aan Harvard verbonden onderzoekers hoe een verbinding in rode wijn, het polyfenol resveratrol, de levensduur van gistcellen verlengt op dezelfde manier als calorische restrictie.

‘In zijn artikelen zegt Sinclair dat zijn groep nog meer polyfenolen heeft getest’, vertelt De Boer. ‘De meeste daarvan werkten niet. In sommige gevallen komt dat omdat Sinclair geen rekening heeft gehouden met de omzetting van die verbindingen.’

De meeste polyfenolen worden in cellen, organismen, en zelfs reageerbuizen snel omgezet. Ze worden geoxideerd, of enzymen plakken er glucuronzuur of sulfaten aan vast. Waarschijnlijk is dat gebeurd toen Sinclair onderzocht of stoffen uit thee ook SIRT1 konden stimuleren. De Boer: ‘Twee verbindingen die we vooral binnenkrijgen via groene thee, doen volgens zijn proeven niets met SIRT1. Ze remmen het eiwitje zelfs. Maar Sinclair had geen maatregelen genomen om te voorkomen dat die verbindingen oxideerden. Toen wij de proeven herhaalden, en er met vitamine C voor zorgden dat die verbindingen waren beschermd tegen oxidatie, zagen we heel iets anders.’

In zijn experimenten, die binnenkort verschijnen in het tijdschrift Mechanisms of Ageing and Development, bleek dat epigallocatechinegallaat (EGCG) en epicatechinegallaat (ECG), allebei verbindingen die in groene thee zitten, de activiteit van het anti-verouderingseiwit verhogen. Vooral EGCG is interessant, aldus De Boer. ‘Die stof vind je in zijn zuivere vorm in het menselijk lichaam.’

Zodra het abstract van De Boer op internet verscheen, nam ‘big man’ Sinclair contact met de Wageninger op. ‘Hij mailde, en vroeg of we het manuscript wilde opsturen. Dat hebben we natuurlijk gedaan. Ik was gevleid.’

Sinclair is positief over het onderzoek van De Boer. ‘Deze publicatie vertelt ons dat er in planten misschien nog meer SIRT1-activatoren aanwezig zijn dan we aanvankelijk dachten’, zegt hij. Sinclair durft niet te zeggen of we door een dieet met meer polyfenolen, of supplementen, onze levensduur kunnen verlengen. ‘Ik heb een bedrijf opgericht dat zoekt naar farmacologische SIRT1-activatoren’, zegt hij. ‘Ik hoop dat die een sterker effect zullen hebben dan welke natuurlijke stof dan ook. Of resveratrol krachtig genoeg is om de gezondheid te verbeteren weten we nog niet. We zijn bezig met een experiment op muizen, en we zullen de komende twaalf maanden achterhalen of die langer gaan leven.’

Het bedrijf van Sinclair heet Sirtris Pharmaceuticals. Beleggers houden het nauwgezet in de gaten. Niet verwonderlijk, want een medicijn dat het leven verlengt - en misschien ook nog slank maakt - zal het succes van een blockbuster als Viagra doen verbleken.

Wageningen UR  (mei 2006)